door Wim Hoezen

De cholera-uitbraak in Nederland begon in de lente van 1866. Er vielen als gevolg van deze epidemie zo’n 21.000 doden (op een bevolking van ca. 3,5 miljoen). Met de meeste slachtoffers in de dichtbevolkte steden. In tegenstelling tot eerdere epidemieën in de 19e eeuw probeerde de overheid nu wél in te grijpen met een aantal maatregelen o.a. waar het de desinfectie betrof (zie ook beneden).

Een gevolg van deze epidemie was de ontdekking dat de verspreiding van de ziekte gerelateerd was aan slecht drinkwater en aan een slechte riolering. In de jaren die volgden kregen zowel drinkwater als riolering dan ook een kwaliteitsimpuls. Wat we verder aan de cholera-epidemie(en) overgehouden hebben is de uitdrukking ‘krijg de klere’. Een verwijzing naar kolere waarmee cholera bedoeld wordt. In oktober 1866 telt Nederland al over de 19.000 slachtoffers. Op 1 december, als de ziekte al op haar retour is, heeft ze in Limburg 430 slachtoffers gemaakt waarvan 298 te Maastricht (aangetasten 852 resp. 609). Of onder de resterende 132 doden ook inwoners uit onze omgeving waren?

Maatregelen
In de Staatscourant van 15 augustus 1866 wordt een overzicht gegeven van de maatregelen die de besturen van de 125 (!) gemeenten in Limburg hebben genomen tot wering van de cholera.

- Publicaties gericht aan de ingezetenen (51 gemeenten). Veelal de aansporing tot reinheid van woningen, maar ook een waarschuwing tegen onrijp ooft en sterke drank (Neeritter) en, om bij diarree, in geringe mate te gebruiken: laudanumdruppels, pepermunt-olie en Hofman’ druppels met zuiver water gemengd (Maasbracht).
- Benoeming van een cholera-commissie (15 gemeenten). O.a. te Maasbree, Maasniel, Neer en Swalmen.
- Reiniging van huizen etc. (38 gemeenten). Het reinigen van woningen en het wegruimen van mestvaalten wordt aanbevolen (Belfeld) de woningen gewit en van bedstro voorzien (Helden) modderpoelen gedempt (Maasbree) de mest op straat weggeruimd (Stevensweert) mestvaalten zo veel mogelijk weggeruimd (Swalmen, Tegelen).
- Toezicht op schepen (12 gemeenten). De burgemeester onderzoekt elk aankomend schip (Helden).
Nb. Het gemeentebestuur van Belfeld bericht 2 juli 1866 aan het provinciebestuur dat het zelden of nooit door schepen aangedaan wordt.
- Voorziening in geneeskundige hulp (1 gemeente).
- Geneesmiddelen verkrijgbaar gesteld (8 gemeenten). Bleekers’ drank zal verkrijgbaar gesteld worden zodra de ziekte uitbreekt (Grubbenvorst).
- Uitdeling van levensmiddelen en andere behoeften (2 gemeenten).
- Inrichting van lokalen ter verpleging van choleralijders (38 gemeenten). O.a. te Swalmen. Er wordt echter niet aangegeven welke lokaliteit men op het oog heeft. In de andere gemeenten gaat het vaak om opvang in scholen of bij de zusters.
- Afzondering van gezonden (2 gemeenten). De gezonden zullen zo veel mogelijk afgezonderd worden (Beesel).
- Reiniging en desinfectie van de omgeving van lijders (11 gemeenten). IJzervitriool is vanwege de gemeente in voorraad (Beesel). Ook chloorkalk wordt vaak genoemd. En er is vaatwerk voorhanden tot het bergen en vervoeren van uitwerpselen naar buiten de gemeente (Brunssum).
- Maatregelen bij de begraving aan cholera overledenen (3 gemeenten). Voor de begraving is een afzonderlijke plaats bij de begraafplaats aangewezen (Beesel).
- Maatregelen van bijzonder aard (16 gemeenten). Ter gelegenheid van de kermis worden geen danspartijen toegelaten (Belfeld). Verder wordt ook het weren van vreemdelingen vaak genoemd.
- Algemene berichten (2 gemeenten).
- Geen voorbereidende maatregelen (11 gemeenten). Ten einde de inwoners geen voorbarige angst aan te jagen (Nuth).
- Geen bericht (17 gemeenten). O.a. Kessel en Baexem hebben niet geregeerd. Een aantal van deze 17 gemeenten reageren alsnog en hun maatregelen staan gepubliceerd in de Staatscourant van 31 augustus.

Geneesmiddelen
De militair arts P. Bleeker schreef 1866 het boekje ‘De Cholera, wenken voor allen’. Daarin raadt hij aan de volgende choleramixtuur in huis te hebben:
- Laudanum, 24 druppels
- Pepermunt-olie, 12 druppels
- Hoffman, 90 druppels
- Suiker, 2 theelepels
- Zuiver water; 1 halve wijnfles
Roer het laudanum, de pepermunt-olie en de Hoffmandruppels met de suiker en meng er daarna het water bij. Het drankje werd in de volksmond ‘Bleekers drank’ genoemd. De gebruiksaanwijzing luidt als volgt:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dat er meerdere boekwerkjes en ook middeltjes op de markt kwamen behoeft geen betoog.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bronnen: Internet, Delpher, Krantenarchief Roermond, Gemeentebestuur Belfeld.